Yunan ve Romalılardan önce suyun; sulama ve günlük ev tüketiminin ötesinde, tarihteki endüstriyel amaçlı ilk kullanımı Niksar’da görülmektedir. Bu yönüyle Niksar, ilk endüstri başkenti olarak kabul edilmektedir.
Coğrafyacı STRABON ve Prof. Dr. Atilla Bir'in makalelerinden edinilen bilgiye göre, Tokat'ın Niksar ilçesinde M.Ö.1.yy'da ilk Dikey Milli Su Değirmeni'nin inşa edildikten sonra Çanakçı ve Maduru Derelerinde, kaynaklarından Kelkit Çayı'na kavuşana dek bir çok Su Değirmeninin varlığı Endüstri Tarihi ve Coğrafya kayıtlarında yeralmaktadır.
Bilimsel araştırmalar sonucu elde edilen verilere göre Bizans ve Romalılardan önce suyun sulama ve günlük evsel tüketiminin ötesinde endüstriyel amaçlı ilk kullanımı Niksar'da görülmektedir. Bu bilgiden yola çıkarak, gün boyu hiç susmayan değirmen şıngırtılarıyla Niksar, Dünyanın ilk Endüstri Başkenti olarak da adlandırılmaktadır.
SU İMPARATORLUĞUNUN MERKEZİNDE BİR YER: NİKSAR
Verimli ovası, Kelkit Çayı ve dereleriyle bir Su imparatorluğunun merkezinde yeralan Niksar, bir çok kahramanlık destanlarına konu olan başarılarının yanı sıra, geçmişten günümüze bünyesinde barındırdığı bu çok önemli sosyo-kültürel ve endüstriyel özelliğinden ötürü "özellikle" dikkate alınmaktadır. Çağlar boyu bir çok medeniyeti bağrında yaşatmış ve yaşarken de yaşamın imbiklerinden damla damla oluşturduğu su kültürünü bu güne taşımıştır.
İLK ÇAĞIN COĞRAFYACISI STRABON ANLATMIŞ
İlk çağın ünlü Coğrafyacısı Strabon'un yazısına göre; Roma, Bizans ve Yunanlılardan önce tarihte bilenen İlk Dikey Milli Su Değirmeni, M.Ö.tyy.'ın sonlarında Anadolu'nun kuzey kesimindeki Cabeira'da (Niksar'da), Lycus (Kelkit Nehri) üzerinde Mithridates (Pontus Krallığınca) inşaa edildi.
ROMA ASKERLERİ İLGİ GÖSTERMİŞ
Bu şehir M.Ö. 63 yılında Romalılarca alınmış ve bu ilginç yapıya (su değirmenine) Roma askerleri oldukça ilgi göstermişlerdir. Su değirmenleri hakkındaki ilk teknik bilgiler, ülnü Romalı askeri mühendis (fabri) Vitruvius (M.Ö.1. yy sonları) tarafından latince yazılan De Architectura adlı eserin 10. bölümünde yer almaktadır. Romalılar tarihin bilinen bazalt-kum taştı ilk su değirmenlerinin dünyaya yayılmasına öncülük yapmışlar ve bu nedenle devletleri "Buğday imparatorluğu" olarak anılmıştı.
