Sifilis enfeksiyonu halk arasında bilinen yaygın ismiyle frengi, son dönemde tüm dünyada vakaların yeniden artışa geçmesiyle gündeme geldi. Dünyada 2020-21 yılları arasında vakalar yüzde 32 artarken, Türkiye’de bildirimi yapılan vaka sayısı 2022'de 3 bin 533'e yükseldi. Cinsel Sağlık ve Üreme Sağlığı Hakları (CİSÜ) Platformu üyesi Pozitif Yaşam Derneği Proje Yöneticisi Canberk Harmancı, Sifilis vakalarının yüzde 80 oranında bulgusuz seyretmesinin kişilerin enfekte olduktan sonra uygun sağlık hizmetlerine ve tedaviye erişimini geciktirdiğine ve bulaşma oranının yaygınlaştığına dikkat çekti.
Bireylerin cinsel sağlık ve üreme sağlığı konularında eğitilmemiş olmalarının kendi cinsel yaşamlarındaki riskleri değerlendirememelerine, korunma yöntemlerini kullanmamalarına veya kolayca ihmal edebilmelerine sebep olduğunu aktanan Canberk Harmancı, şunları söyledi: “Son yıllarda artan ‘chemsex’ yani kimyasal madde etkisi altında cinsellik deneyimleri de otokontrol mekanizmalarını zafiyete uğratarak kondom kullanımının terk edilmesine neden oluyor. Teknolojinin gelişmesi ile birlikte insanların cinsel partner bulma olanaklarının geçmiş yıllara göre çeşitlenmesi, bireysel yaşamla birlikte kişilerin kendi cinselliklerine daha çok zaman ayırabiliyor olması ve partner sayısının artması herhangi bir cinsel yolla bulaşan enfeksiyonla karşılaşma ihtimallerini arttırıyor olsa dahi güvenli cinsel davranışlar (korunma yöntemleri) bu karşılaşmalar neticesinde kişiler arasında enfeksiyonun geçişini engelliyor. Cinselliğin bir örgün eğitim müfredat konusu haline getirilmesi, güvenli cinsel davranışlar edinilmesi ve cinsel sağlık ve üreme sağlığı hakkında gençlerin bilgilendirilmesi sayesinde enfeksiyonların yayılımı anlamlı ölçüde yavaşlar.”
Cinsel Sağlık ve Üreme Sağlığı Hakları (CİSÜ) Platformu, Sifilis hakkında merak edilen soruların yanıtı verdi:
Sifilis Nedir?
Treponema pallidum bakterilerine bağlı olarak ortaya çıkan ve genellikle cinsel yolla bulaşan bir enfeksiyon hastalığıdır.
Vakalar neden artıyor?
Penisilinin icadından önce Avrupa başta olmak üzere tüm dünyada ölümle sonuçlanan sifiliz vakaları penisilin ve türevi antibiyotiklerin kullanıma girmesiyle birlikte tamamen tedavi edilmeye başlandı. Sifilis tedavisinin şifa ile sonuçlanması vaka yayılım hızını ve yeni vaka oranlarını zaman içerisinde anlamlı derecede azalttı.
Küresel çapta uygulanan HIV kontrol programları ve korunma materyallerine erişimin kolaylaştırılması HIV ile birlikte diğer cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar için de önemli oranda koruma sağladı. HIV tedavisinin bulaştırıcılığı engellediğinin bilimsel olarak kanıtlanmış olması ve bu tedavide kullanılan ilaçlardan birinin temas öncesi koruyucu olduğunun kabul edilmesi bireylerde kondom kullanımını bırakmak veya ihmal etme davranışlarının gelişmesine neden oldu. Özellikle antibiyotiklerle tamamen tedavi edilebilen enfeksiyonlar bireylerin kolayca ihmal edebildikleri veya enfekte olmayı göze alabildikleri enfeksiyonlar haline geldi. Bu enfeksiyonlara kıyasla HIV ile enfekte olma endişesi kondom kullanımının gebeliği önleyici yöntem olarak kullanımından sonraki en önemli sebep haline geldi.
Nasıl aktarılır?
Sifilis korunmasız cinsel ilişkide cinsel sıvılar ile vajinal, anal ve oral ilişki sırasında veya anneden bebeğe gebelik sırasında veya doğum anında doğrudan bulaşabilir. Primer enfeksiyon döneminde oluşabilen şankr adı verilen ağrısız sınırları belli ve tabanları sert yaralara temas en yüksek bulaştırıcılığa sahip temastır. Bu yaralar vakaların çoğunda oluşmaz veya fark edilemez. Şanklar genellikle penis dışında kasık bölgesinde, vulva etrafında, anal bölgede, dudak içi ve ağız içinde görülmekle birlikte bununla sınırlı değildir. Kondom kullanımı vajina, rektum ve penis gövdesi dışında kalan şankrlara karşı tam koruma sağlamaz. Toplumsal yaşam içerisindeki davranışlar veya ortak eşya, tuvalet, banyo kullanımı ile sifilis bulaşmaz.
Belirtileri nelerdir?
Bir kez daha hatırlatmakta fayda var ki diğer cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar gibi Sifiliste de erken dönemde bir belirti görülmeyebilir. Sifilis belirtileri enfeksiyonun evresine göre farklılık gösterebilir. Ortalama olarak cinsel ilişkiden sonraki üç hafta içinde ortaya çıkmaya başlar. Sifilis primer, sekonder, latent ve geç evre olmak üzere 4 evreye sahiptir. Sifilis, primer evresinde enfeksiyonun bulaştığı yerde ağrısız tabanı sert, sınırları pürüzsüz bir yara ortaya çıkar. Bu yara şankr olarak adlandırılır. Şankrlar bir süre sonra kendiliğinden iyileşir. Sekonder evrede yaygın olarak deri döküntüsü, lenf bezlerinde şişlik ve ateş görülür. Primer ve sekonder sifilisin belirtileri hafif olabilir ve gözden kaçabilir. Latent dönemde belirti veya bulgu görülmez. Geç dönemde ise kemik, cilt, kardiyovasküler ve santral sinir sistemi tutulur ve ciddi sağlık sorunları görülebilir. Sifilis tüm organ ve dokularda tutulum gösterebilen bir enfeksiyondur.
Nasıl korunulur?
Cinsel partner sayısını azaltmak sifilis ile karşılaşma ihtimalini azaltmakla birlikte enfkeksiyona karşı bir tam bir koruma sağlamaz. Tüm cinsel birleşmelerde kondom kullanmak, cinsel sıvılarla teması engelleyecek diğer bariyer yöntemlerini kullanmak en etkili korunma yöntemleridir.
Partner sayısından bağımsız olarak cinsel aktif bir dönemde iken yılda en az bir kez sifilis açısından muayene olmak gerekiyor.
Nasıl test edilir?
Sifilis tanısı için kullanılan en yaygın yöntem kan testleridir. Birden fazla testin kombinasyonu aktif sifilis enfeksiyonun varlığını gösterir. Geç evre nörosifilis tanı yöntemleri içerisinde BOS incelemesi yapılır.
Tanı alınca ne yapmalı?
Sifilis tanısı alındıysa Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Polikliniği’nden randevu almak gerekiyor. Fiziksel bir bulgu olmasa dahi enfeksiyonun ilerleyerek ciddi sağlık sorunları oluşturmaması için hemen tedavi edilmesi gerekir. Sifilis antibiyotikler ile tedavi edilir ancak her antibiyotik sifilis enfeksiyonunda kullanılamaz. Tedavinin dozu klinik muayene ve kan tahlillerinin bir doktor tarafından yorumlanarak enfeksiyonun evresine göre farklılık gösterir. Enfeksiyon ilerledikçe tedavinin süresi ve kullanılan ilaçların dozu da artış gösterir. Sifilis tedavisi bitene dek cinsel perhiz uygulamak önemlidir. Tüm cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlarda olduğu gibi sifiliste de partner tedavisi enfeksiyonun yenilemesini engellemek için önemlidir. Eğer düzenli bir partner var veya tanı öncesinde korunmasız cinsel ilişkiye girilen partnerler varsa onları da test yaptırmaya yönlendirmek bulaş zincirini kırmak için önemlidir.
CİSÜ Hakkında
CİSÜ Platformu, cinsel haklar ve üreme haklarının temel insan hakları kapsamına girdiği kabulüyle; cinsel sağlık ve üreme sağlığı haklarına ve hizmetlerine hiçbir ayrımcılık olmadan erişimi desteklemek üzere çalışan; ulusal ve yerel sivil toplum örgütleri, akademik kurumlar, meslek örgütleri ve akademisyenlerin bir araya gelerek bireyin özel hayatında ve kamusal alanda ortak savunuculuk çalışmaları gerçekleştirilmesini sağlamayı amaçlamaktadır. CİSÜ Platformu 2013-2018 yılları arasında Kahire +20 ve Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri Platformu adıyla çalışma yürütmüştür. Avrupa Birliği (AB) Türkiye Delegasyonu tarafından yürütülen Sivil Toplum Ağlar ve Platformlar Destekleme Programı tarafından desteklenen “Türkiye’de Üreme Hakları ve Sağlığı Platformunun Güçlendirilmesi” projesi kapsamında 2020 yılı şubat ayı itibariyle Platform çalışmaları yeniden aktive olmuştur. Platform cinsel sağlık ve üreme sağlığı, aile planlaması, kadın sağlığı, halk sağlığı, toplumsal cinsiyet eşitliği, cinsel yönelim ve cinsiyet kimliği, cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar, engellilik, sığınmacı ve mülteciler, gençlik ve hukuk alanında çalışmakta olan sivil toplum kuruluşları ve bireysel üyelerden oluşmaktadır.
